Afgelopen dinsdag 7 februari bij een debat geweest in de Rode Hoed in Amsterdam. De eerste aflevering van een reeks debatten over “de toestand in de wereld verklaard vanuit voedsel”. De titel van de reeks: “It’s food, stupid!’ Felix Rottenberg leidde de avond. Aan traden Henk Bleker, staatssecretaris Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Carolyn Steel, architect en auteur van “the Hungry City”, NAJK voorzitter Wilco de Jong en stadsboer Huibert de Leede.  Het ging over de relatie van mensen met hun voedselvoorziening, de relatie tussen consument en producent en de rol van de overheid. Waar Bleker en De Jong de consument zien als sturend voor wat we eten en van mening zijn dat overheden dat steeds meer over moeten laten aan de markt, ziet Steel de noodzaak om tot een nieuw “sociaal contract” te komen. Waarbij de overheid natuurlijk een grote rol speelt, niet om te vertellen wat we moeten eten maar om de randvoorwaarden te bepalen waarbinnen ons eten wordt geproduceerd en gedistribueerd. Het ontlokte haar zelfs de uitroep: “what else in Government for?!” Eerder al had ze laten zien hoe vanaf de uitvinding van de landbouw in de Vruchtbare Sikkel, zo’n 10.000 jaar geleden, het produceren, opslaan en verdelen van eten het belangrijkste bestaansrecht van de overheid was. En hoe voedsel de vorm van onze steden bepaald heeft. Met aan het centrale plein waar de markt was ook de wereldlijke en de geestelijke macht hun kantoor hielden (raadhuis en kerk). Zie deze presentatie. Kunnen we opnieuw onze voedselvoorziening in eigen hand krijgen of leveren we ons over aan een handvol wereldspelers die bepalen wat we zaaien, wanneer we oogsten en wat er uiteindelijk op ons bord komt? Is het goed voor de ontwikkeling in Kenia om daar onze sperziebonen te telen en onze agrikennis te exporteren of gaan we in achtertuintjes en op kantoordaken en braakliggende terreinen in de stad ons eigen eten verbouwen? Kunnen we de wereld voeden? We eten steeds meer vlees en worden steeds dikker. Zie voor een verslag hier. Helaas hadden de sprekers zoveel te vertellen dat het debat nog niet erg uit de verf kwam maar wellicht komt dat in de volgende afleveringen. De Rode Hoed was tot de nok gevuld met zo’n 300 aanwezigen. Eten en voedselvoorziening leeft enorm. Het is zonder twijfel hét onderwerp voor de komende paar decennia.

Net bij toeval een heel leuke site ontdekt van Platform21, alleen jammer dat ze er definitief mee stoppen want geen geld meer. Eén van hun projecten ging over het repareren van spullen, een belangrijke Eternally Yours strategie en schromelijk ondergewaardeerd. Want de belangrijkste eigenschap van repareren mag dan zijn dat producten een langer leven krijgen, het is zeker niet de enige. Repareren geeft producten een ziel, het leert ons hoe dingen gemaakt zijn en hoe we er voor moeten zorgen. Het geeft een bevredigend gevoel van controle en, ook niet onbelangrijk, het is leuk om te doen. Dus, STOP RECYCLING. START REPAIRING.

Vrijdag 3 februari 2012 door de sneeuw op weg naar restaurant de Kas in Amsterdam. Gevestigd in de oude kweekkas uit 1926 van de Amsterdamse Stadskwekerij. Het restaurant beschikt over een paar eigen kassen, grond in de Beemster en milieuvriendelijke locale toeleveranciers. De vraag die op tafel lag: wat eten we in 2050? De bijeenkomst was georganiseerd door GroenLinks en Teun van de Keuken praatte de middag aan elkaar. Marcel Kers (wat een toepasselijke namen allemaal…) van Plantlab kweekt groenten onder led-licht en strikt gecontroleerde omstandigheden: geen pesticiden, heel weinig water, heel vers. High tech groentekweek in bijvoorbeeld leegstaande kantoorgebouwen. Samuel Levie  van Slow Food en de Youth Food Movement wil geen fabrieksvoer maar lokaal en biologisch eten. Mark Post van de Universiteit van Maastricht tenslotte probeert in petrischaaltjes op echt lijkend vlees te kweken uit stamcellen. Dat doet nog het meest denken aan Frankensteinvoedsel maar belooft wel veel zuiniger om te gaan met hulpbronnen en vermijdt dierenleed. Dus als we straks nog steeds per se vlees willen eten misschien een mogelijkheid? De bijeenkomst vormde voor Bas Eickhout, europarlementariër voor GroenLinks, het begin van een debat wat we de komende jaren ook in de politiek moeten voeren: hoe worden we weer baas op eigen bord? Het lijkt erop dat velen de oplossing zoeken in het herstellen van de band die mensen van oudsher hadden met hun eten en waar het vandaan kwam. De Kas probeert dat te laten zien met haar eigen kas waarin de meloenen en kruiden vers geoogst worden en de lof getrokken wordt. Villa Augustus in Dordrecht doet hetzelfde op grotere schaal op het voormalige drinkwaterterrein, een heerlijke plek. En straks in Rotterdam (“uit je eigen stad“) gaat er zelfs op 6 hectare in de stad bij het Marconiplein vers voedsel, eieren en vis geproduceerd worden, wat weer in het eigen restaurant genuttigd kan worden of  op de boerenmarkt aangeschaft. Bij dit laatste project gaat het ook om ‘place making’: tijdelijk ergens op een in onbruik geraakte locatie allerlei initiatieven ontwikkelen, daarmee het gebied weer op de kaart zetten, vervolgens verder trekken. Gezien de benodigde investeringen moet er toch wel een minimale periode van 10 tot 15 jaar geboerd kunnen worden. Zou stadslandbouw een van de tekenen zijn van wat ook wel genoemd wordt ‘reclaiming de commons’, dat we ons weer gaan bekommeren om de gemeenschappelijke gronden? Het is in ieder geval hoopvol.

Leuk stuk in het januari/februari 2012 nummer van de Vogelvrije Fietser. Over hoe mensen zich hechten aan hun fiets, omdat ie steeds mooier wordt zoals de roodkoperen fiets van Bart van Heesch. Of omdat je er zoveel avonturen mee hebt beleefd, de hele wereld mee hebt rondgecrossed. Of gewoon omdat je hem al zo verschrikkelijk lang hebt. En in Indonesie schijnen ze dol te zijn op Nederlandse fietsen uit de koloniale tijd: Fongers, Gezelle, Burgers. Simon Van Erp van Bikes to Remember in Den Bosch maakt nieuwe fietsen van oude maar gloednieuwe onderdelen uit overtollige voorraden: New Old Stock.
Ook de documentaire “Emotionele dieren, aaibare machines” van Labyrint van 25 januari 2011 gaat in op de band tussen mensen en hun spullen. Beatriz Russo doet aan de TU Delft onderzoek naar deze relatie die in veel opzichten te vergelijken is met een liefdesrelatie tussen mensen. Ook Ruth Mugge aan diezelfde TU doet onderzoek naar hoe je die band met spullen kan versterken, bijvoorbeeld door ‘ageing with dignity’, een van de strategieën die we in Eternally Yours al geïdentificeerd hadden. Onlangs, toen het water in onze rivieren weer wat hoger ging staan moest het Woudagemaal dat ook op de Wereld Erfgoed Lijst staat, weer bijspringen. In de prachtige video hieronder wordt duidelijk hoe dit erfgoed gekoesterd wordt door zorgzame ingenieurs die met poetsdoeken en oliekannetjes het machtige stoombeest vertroetelen.

 Judith de Leeuw heeft een prachtige videodocumentaire gemaakt over alle spullen die ze in huis heeft en hoe al die spullen niet alleen ons huis vullen maar ook ons hoofd verstoppen en ons leven beheersen. De film raakt aan vrijwel alle aspecten die met spullen samenhangen: milieu, grondstoffen, afval, ruimte, economie, behoefte & begeerte. Mooie uitzending van de Boeddhistische Omroep Stichting.
Uitzenddatum: Zaterdag 31-12-2011 14.55 – 15:55 ned. 2
Herhaling: Maandag 2-1-2012 14:30 – 15:30 ned. 2
Ook te zien op Uitzending Gemist

Sommige mensen ruimen aan het eind van het jaar hun huis op om het nieuwe jaar fris te kunnen beginnen. Maar kunstenaar Judith de Leeuw doet dit wel heel drastisch: Ze stelt zich voor de ambitieuze taak om al haar spullen te tellen, te sorteren en te labelen. Elke trui, elk boek, elk papiertje, tot en met de laatste in haar huis rondslingerende schroef. En waarvoor? Spullen zijn handig, nodig en onvermijdelijk. Ze maken het leven makkelijker. Maar het zijn er veel en ze zijn overal: in het huis, op straat, in de zee en in ons hoofd. In hoe we denken over onszelf, over ruimte, over economie en over hoe we de maatschappij inrichten. De Leeuw besluit om haar huis helemaal leeg te halen, en al haar spullen te tellen, te sorteren en een stickertje te geven. In een proces vol cijfers, getallen en zoekende woorden vallen vorm en inhoud op toevallige wijze samen. Een film over spullen met spullen, vanwege alle spullen. Over dat alles al voorhanden is. En over wat je moet doen als je ontdekt dat je in het bezit bent van een smeltende ijsbeer.Tellen tot je er bij neervalt

Regie: Judith de Leeuw
camera: Rogier Timmermans, Diderik Evers
geluid: Carla van der Meijs, Marjo Postma, Johan Rompelberg
producer: Manu Hartsuyker
montage: Jurjen Blick
muziek: Harry de Wit
eindredactie: Babeth M. VanLoo
mixage: Ronnie van der Veer, Erik Griekspoor
kleurcorrectie: Ramon de Jong
Producent: Viewpoint Productions, Valérie Schuit & Tamara Vuurmans
© 2011 een coproductie met de BOS

Het jaar loopt ten einde. Ook mijn loopbaan in de Wijkse politiek loopt af, na 13 jaar. Het is tijd. Afgelopen dinsdag 13 december mijn laatste raadsvergadering bijgewoond. Ook in onze raad dringt het PVV denken door. Bij de behandeling van het energiebesparingsbeleid en de GPR die volgens ons unaniem aanvaarde milieubeleidsplan minimaal 8 moet zijn hoorde ik dat “die linkse hobby’s al veel te veel geld gekost hebben‘, zucht. Ook in de raadsvergadering: platanen. Ooit was de kap van platanen in de Ruisdaelstraat reden voor mij om wethouder te willen worden. Volgens mij kon het anders. Dat bleek later ook, maar de bomen waren al weg. Nu moesten de platanen in de Steenstraat het ontgelden. Ook hier weer tal van argumenten waarom het niet anders kon. Maar ja, als je het wil kan het op allerlei manieren anders, als je niet wil zijn er ook zat argumenten te vinden. Het begint en eindigt met de wil. Mooie toespraken, van Guus, van Hans en van Wil. En een penning. Met bijbehorende oorkonde.

Vrijdagavond 16 december naar het optreden van de dames Til & Dien in Calypso, een creatie van Wil & Ien: heel erg leuk! Zaterdag naar de GroenLinks Energiedag, nuttig en leuk om een aantal partijkanjers zoals Liesbeth of Thijs te ontmoeten. ’s Avonds naar Salon Rosa: tango, mét orkest!

Dinsdag nog een allerlaatste Raadsactiviteit: het traditionele eindejaarsdiner. David van Aand8vooreten heeft z’n best weer gedaan: gezellig. Vrijdag even gekeken bij de officiële oplevering van het vermaledijde leugenbankje, wat hebben we daar lang op moeten wachten. maar hij is heel geslaagd. Zaterdag samen met Peter op uitnodiging van Hubert meegevaren met de 100 jarige voormalige stoomraderboot Kapitein Kok. Wat een prachtige machines maakten ze vroeger. Op 2e kerstdag naar Hengelo getogen, de familie komt als vanouds bijeen ook al leeft mijn vader niet meer, hij was altijd jarig op 26 december. Dinsdag wandelen ter gelegenheid van de verjaardag van Eline, nog even directeur Streekhuis Kromme Rijn. Jammer en onterecht dat het ophoudt (ook al gaat er misschien iets virtueel door…). Woensdags een soort van exit of overdrachtsgesprek met Rob, mijn opvolger in de raad. Donderdag naar de film in LHC: “Tinker, Tailor, Soldier, Spy“. Mooi, sfeervol, spannend maar de plot is te ingewikkeld voor mij, raak de draad kwijt in dit web van intriges, paranoia en verraad. En dan sluiten wij zaterdag dit jaar af. Benieuwd naar de toekomst…

Stadslandbouw neemt de laatste paar jaar een enorme vlucht. Van New York tot Berlijn, van Amersfoort tot Rotterdam: steeds meer mensen raken enthousiast. Met name veel vrouwen. Zodra het over duurzame energie gaat of levens cyclus analyses haken vrouwen af maar bij verduurzaming van onze voedselsystemen staan ze vooraan. Misschien hechten ze meer aan het leven. In ieder geval zie ik een hoopvolle ontwikkeling. Stadslandbouw is onderdeel van een veel bredere beweging die voeding en voedsel opnieuw de plek in ons leven wil geven die het ook toekomt. En dat gaat veel verder dan de traditionele volkstuin die overigens ook een renaissance beleeft. Goed, gezond en gezellig genieten. Carolyn Steel schreef er een zeer leesbaar, informatief en intrigerend boek over: “The Hungry City“. En ze kan er enthousiast over vertellen, zo bleek een paar maanden geleden (5 september) toen ze in Amersfoort optrad, aansluitend op de Urgenda Foodtour. Tientallen jaren lang kon de biologische voedingsmiddelen handel maar nauwelijks het hoofd boven water houden maar in het laatste decennium groeit biologisch veel sneller dan de rest. Stadslandbouw strekt zich uit van de organisatie van regionale voedselketens binnen een straal van 30 of 50 kilometer rondom een stad tot het zelf kweken van tomaten op je balkon en alles wat daar tussen zit. De Stadsboerderij van Tineke en Tom in Almere op de Kemphaan is een voorbeeld van een grootschalig ecologisch bedrijf dat zich richt op de stad. Stadslandbouw gaat over biologisch, sociaal, korte ketens, minder energie. Maar ook over armoedebestrijding, sociale cohesie of als aanjager van gebiedsontwikkeling. Dat laatste bleek bijvoorbeeld op een bijeenkomst op 27 oktober 2011 in Culemborg “the call of the commons“, georganiseerd door het platform Duurzame Gebiedsontwikkeling. Van Bob de Bouwer naar Hendrik Jan de Tuinman, aldus Rudy  Stroink. In Rotterdam zijn ze al een paar jaar bezig. Op 5 december werd op een middagsymposium het rapport “Ruimte voor Stadslandbouw in Rotterdam” officieel gepresenteerd en overhandigd aan Alexandra van Huffelen, portefeuillehouder. Rotterdamse Oogst is een ander initiatief dat producenten en consumenten op een vrolijke en creatieve manier koppelt. Het wemelt van de initiatieven, allemaal heel verschillend maar in ieder geval hebben ze gemeen: het gaat over eten en ze maken een ongelooflijke hoeveelheid enthousiasme en energie vrij.

Sinds de jaren 70 heeft Nederland, maar eigenlijk de wereld, een energieprobleem. Het begon door te dringen dat energiebronnen niet altijd beschikbaar zijn (oliecrisis), duurder worden en op raken. In de jaren 80 werd steeds duidelijker dat er ook aan het gebruiken van die (fossiele) energiebronnen nadelen zaten. Het klimaat zou kunnen veranderen door de grote hoeveelheden kooldioxide die in korte tijd de lucht in gingen. De term “no-regret maatregelen” kwam in zwang: “doe je het niet voor het milieu doe het dan voor je portemonnee en leveringszekerheid“. Energie besparen en alternatieve energiebronnen aanboren waren de belangrijkste maatregelen waar je geen spijt van zou krijgen.  Kernenergie raakte uit. Naast de al langer bestaande adviesbureaus ontstonden nieuwe clubs: Energie Anders waar ik werkte, het Centrum voor Energiebesparing en Ekofys. In die tijd was je al snel expert: in aardwarmte of in energie-opslagsystemen. Het Reactor Centrum Nederland liet zich ombouwen tot Energie Centrum Nederland.
Na ruim 25 jaar zijn klimaat en duurzame energie nog steeds aan elkaar gekoppeld. Het klimaatonderzoek heeft een grote vlucht genomen. Duizenden wetenschappers wereldwijd houden zich er mee bezig. Dat roept ook tegenkrachten op, al dan niet gestuurd door gevestigde fossiele belangen(olie-, kolen en gasindustrie). De afgelopen weken waren er een aantal evenementen. In de Satenzaal van het Provinciehuis van Utrecht traden op 28 november wetenschapsjournalist Marcel Crok en klimaatonderzoeker Wilco Hazeleger op, uitgenodigd door de PVV fractie. De avond maakte duidelijk dat je verschillend aan kan kijken tegen een verhit debat maar dat de menselijke invloed op het klimaat eigenlijk niet ter discussie staat. Zorgelijk is wel dat de laatste jaren, vanwege de toegenomen polarisatie, de wetenschap zelf onder vuur komt te liggen, “wetenschap is ook maar een mening”. Sommige politieke partijen komt die “fact free politics” wel goed uit, hoef je lekker niks te doen. Anderen, en zeker de mensen die zich beroepshalve met het klimaat bezig houden, noemen het Russisch roulette. En zo kon het gebeuren dat in het jaarlijkse klimaatcircus, dit keer in Durban in Zuid-Afrika, na lange, omvangrijke en moeilijke onderhandelingen, slechts besloten werd om in 2015 met een plan te komen om in 2020 een plan te hebben… voor sommigen een succes, voor anderen een mislukking.
Op 1 december 2011 werden in de Rijtuigenloods in Amersfoort de resultaten gepresenteerd van een meerjarig programma “Klimaat voor Ruimte” dat zich meer heeft toegelegd op het aanpassen aan de waarschijnlijk onvermijdelijke klimaatverandering. Ook al is wetenschap in het algemeen en klimaatwetenschap misschien wel in het bijzonder, onzekere en voorlopige kennis: je kan heel veel doen om je te wapenen tegen die onzekere toekomst. Veel maatregelen die ons meer bestand maken tegen klimaatverandering kunnen meeliften met andere zaken of leveren ook op ander gebied profijt, bijvoorbeeld door innovatie. Zie de website met voorbeeldprojecten.
En ondertussen werkt Ad van Wijk, oprichter van Ekofys, als hoogleraar in Delft aan Future Energy Systems. In zijn inaugurele rede van 7 december schetste hij een inspirerend beeld van een wereld aangedreven door duurzame energie, met parkeergarages vol elektrische auto’s als elektriciteit opslag centrales. Volgens Ad is er energie in overvloed, in 1 uur valt er meer zonne-energie op aarde als die aarde in een heel jaar nodig heeft. Energiebesparing en duurzame energie zijn nog steeds dé maatregelen waar je geen spijt van krijgt. Maar het wordt wel zo langzamerhand tijd dat we eens echt aan de slag gaan. Zo’n maatschappelijke transformatie, of zoals Jeremy Rifkin zegt: “Third Industrial Revolution”, heeft tientallen jaren nodig om goed van de grond te komen.
Wat nodig is, is anders kijken, anders denken en anders doen.

Afgelopen nacht weer eens het jaarlijks terugkerend ritueel meegemaakt van de begrotingsbehandeling. We begonnen al om 4 uur in de middag. Na een intensief en goed verlopen voortraject waarbij de hele Raad volop meedacht en mee praatte kwam het college met een begroting waar toch nog wat onnodige pijnpunten in zaten en die nog steeds onvoldoende toekomstklaar was. Om een Poolse Landdag voor te zijn en recht te doen aan het harmonieuze voorspel kwamen GroenLinks en Partij van de Arbeid met een schematische tegenbegroting om deze op onderdelen te repareren en robuuster te maken, met het aanbod aan alle andere partijen om ook hun wensen of verbeteringen er in te schuiven. Het omgekeerde gebeurde: de tegenbegroting werd onbedoeld tot de Moeder van alle amendementen: niet minder dan 27 amendementen en moties ontsproten aan haar. Vervolgens werden vele van de bijna identieke amendementen door de voorzitter van de Raad weer geclusterd en gezamenlijk behandeld. Inmiddels was op de valreep duidelijk geworden dart er een flink voordeel was ontstaan op de inkoop van de WMO (wet maatschappelijke ondersteuning). Voorspelbaar genoeg doken de meeste partijen op deze onverwachte vleespot om al hun wensen mee te betalen. Dat er nog voor tonnen aan eigen beleid en zaken vanuit de Rijksoverheid op ons afkomen en dat daarom wat reserve verstandig is vonden veel partijen van later zorg. Het verst daarin ging nog de VVD die voorstelde om met deze meevaller de hondenbelasting maar af te schaffen, in plaats van, zoals eerder wel voorgesteld, deze belasting gewoon onder te brengen in de OZB die dan licht verhoogd zou moeten worden. En toen bleek dat de VVD een soort van “one issue partij” is geworden: het lijkt er alleen nog maar om te gaan dat de OZB niet mag stijgen, zo mogelijk gaat dalen en alle middelen om dat te bereiken zijn geoorloofd. Het wachten is alleen nog op een voorstel om de OZB in zijn geheel af te schaffen. “Je moet mensen niet lastig vallen met belasting“. Overigens geheel in lijn met de VVD verkiezingsleus “als je minder belasting betaalt kan de overheid ook minder verspillen“. We wisten dus al wat we aan deze partij hadden. Het verbijsterende was echter dat CDA en SP dit amendement ondersteunden. Bij nader inzien vond het CDA dit toch te gortig en in tegenspraak met hun principe van Compassie: geld dat voor de zwakkeren bedoeld is afpakken en doorgeven aan de OZB betalers, de mensen met een eigen huis. Helaas had de fractievoorzitter verzuimt om die koerswijziging aan de VVD te melden met als gevolg dat hij publiekelijk door het stof moest. Maar het meest verbijsterend was toch wel dat de SP deze omgekeerde Robin Hood actie (“stelen van de armen om de rijken rijker te maken”) vol ondersteunde en er zelfs wel wat sociaals in zag. Pas na intensief achterkamertjes overleg ging het snode plan niet door en besloten de 3 coalitiepartners, die zich altijd laten voorstaan op hun solide financieel beleid, om nog maar eens een flink voordeel in te boeken op het uitplaatsen van ICT en dat “voordeel”, zeg maar de huid van een nog niet geschoten beer, alvast als kadootje aan de OZB betalers te geven.
Uiteindelijk resultaat om 1 uur ’s nachts: een begroting die minimaal aangepast is om de echte pijnpunten te verzachten, geen reserves bevat voor de financiële problemen die er binnenkort zeker aan komen en dus een begroting die met goed geluk net de Kerst haalt. De gehele oppositie stemde dan ook tegen…